Cây Cỏ xước - Cây Thuốc Nam Quanh Ta

Cây Cỏ xước. Tên khoa học: Achyranthes aspera L. (Nguồn ảnh: Internet)

Cỏ xước

Cỏ xước, Nam ngưu tất - Achyranthes aspera L., thuộc họ Rau dền - Amaranthaceae.

Mô tả: Cây thảo sống hằng năm hay hai năm cao khoảng 1m. Rễ nhỏ, cong queo, bé dần từ cổ rễ đến chóp rễ, dài 10-15cm, đường kính 2-5mm. Lá mọc đối, mép lượn sóng. Hoa nhiều, mọc thành bông dài 20-30cm ở ngọn cây. Quả nang, có lá bắc tồn tại thành gai nhọn. Hạt hình trứng dài. Ra hoa vào mùa hè.

Bộ phận dùng: Toàn cây, chủ yếu là rễ - Radix Achyranthi Asperae.

Nơi sống và thu hái: Loài liên nhiệt đới, mọc hoang khắp nơi trên các bãi cỏ, ven đường đi, bờ bụi. Cũng được trồng bằng hạt. Thu hái cây quanh năm chủ yếu vào mùa hè thu, rửa sạch, thái nhỏ, dùng tươi hay phơi khô dùng dần.

Thành phần hoá học: Cỏ xước chứa 81,9% nước 3,7% protid, 9,2% glucid, 2,9% xơ; 2,3% tro; 2,6% caroten, 2,0% vitamin C. Trong rễ có acid oleanolic (sapogenin). Hạt chứa hentriacontane và saponin 2%, acid oleanolic, saponin oligosaccharide, acid oleanolic 1,1%.

Tính vị, tác dụng: Cỏ xước có vị đắng, chua, tính mát, có tác dụng thanh nhiệt, tiêu viêm, lợi tiểu. Người ta đã biết là chất saponin trong rễ có tác dụng phá huyết và làm vón albumin. Cỏ xước còn có tác dụng chống viêm tốt ở cả giai đoạn mạn tính và cấp tính. Ở Ấn Ðộ người ta cho rằng cây có tính lọc máu, lợi tiểu, nước sắc rễ làm săn da, hạt gây nôn.

Công dụng, chỉ định và phối hợp: Ngọn và lá non vò kỹ, thái nhỏ, chần qua nước sôi, có thể xào hay nấu canh. Còn rễ cây và các bộ phận khác được dùng trị:

1. Cảm mạo phát sốt, sổ mũi;

2. Sốt rét, lỵ;

3. Viêm màng tai, quai bị;

4. Thấp khớp tạng khớp;

5. Viêm thận phù thũng;

6. Tiểu tiện không lợi, đái dắt, đái buốt;

7. Ðau bụng kinh, vô kinh, kinh nguyệt không đều;

8. Ðòn ngã tổn thương.

Liều dùng: 15-30g dạng thuốc sắc.

Dùng ngoài, lấy cây tươi giã đắp. Ở Ấn Ðộ người ta dùng toàn cây trị bệnh phù, bệnh trĩ, nhọt, phát ban da, đau bụng và rắn cắn. Rễ được dùng sắc để thu liễm. Hạt được dùng trong chứng sợ nước.

Ðơn thuốc:

1. Chữa sổ mũi, sốt; dùng Cỏ xước, lá Diễn, Ðơn buốt, mỗi vị 30g, sắc uống.

2. Chữa quai bị, giã rễ Cỏ xước chế nước súc miệng và uống trong, bên ngoài giã lượng vừa đủ đắp. Dân gian cũng dùng cành lá Cỏ xước cho vào chuồng lợn nái cho lợn sinh đẻ dễ. Cỏ xước bông đỏ Cỏ xước bông đỏ, Ðơn đỏ ngọn, Cỏ cước dài - Cyathula prostrata (L.), Blume thuộc họ Rau dền -Amaranthaceae.

Mô tả: Cỏ mọc trải ra, phân nhánh, tỏa rộng rồi mọc đứng. Thân mịn, có lông nhám trắng. Lá hình thoi hay ngọn giáo, mọc đối gần như không cuống, dài 2-4cm, rộng 1-2cm, có lông áp sát ở cả hai mặt. Hoa xếp từng nhóm 3 cái một, thành bông màu đỏ dày đặc, nhất là ở phía ngọn. Quả bế chứa 1 hạt.

Bộ phận dùng: Rễ - Radix Cyathulae Prostratae.

Nơi sống và thu hái: Cây phân bố ở các vùng nóng của Cựu lục địa. Ở nước ta cây mọc phổ biến ở vườn ven rừng nơi đất ráo tại nhiều địa phương. 253

Công dụng, chỉ định và phối hợp: Rễ được sử dụng như rễ Cỏ xước và Ngưu tất dùng sắc nước uống trị thấp khớp. Có khi người ta ngâm rượu uống để trị bệnh về khớp. Việc sử dụng cũng khá phổ biến, nên có người nhầm nó với Ngưu tất, do cuống bông màu đỏ.

Ở Campuchia người ta dùng rễ phối hợp với các vị thuốc khác trị lỵ, đau gan và sốt. Người Malaixia cũng dùng rễ sắc uống trị lỵ. Cây giã tươi làm thuốc đắp để trị ngứa do sâu bọ đốt.

Ở Ấn Ðộ, cây được dùng ngoài đắp trị các bệnh khác nhau về da.

Nguồn tham khảo: Tuyển tập 3033 cây thuốc đông y - Tuệ Tĩnh

Bài viết trên cung cấp những thông tin cơ bản về cây Cỏ xước. Bạn đọc có thể tham khảo để điều chỉnh chế độ dinh dưỡng và cải thiện sức khỏe.

Lưu Ý

Không nên dựa vào để tự chữa bệnh do liều lượng và đặc tính thuốc có thể thay đổi tùy vào thể trạng của mỗi người.

Nếu có thắc mắc về liều lượng và các bài thuốc từ Cỏ xước, bạn nên trao đổi trực tiếp với bác sĩ chuyên khoa y học cổ truyền.

Cỏ xước || Cây Cỏ xước || Achyranthes aspera L. || Tác dụng của cây Cỏ xước || Tìm hiểu về cây Cỏ xước || Cây thuốc || Thuốc nam || Cây Thuốc nam || Cây cỏ thuốc quý || Cây dược liệu || Cây thuốc đông y || Cây thuốc quanh ta || Tra cứu cây thuốc nam || Tra cứu dược liệu