Bách Khoa Tri Thức

Các nhà ngôn ngữ học có thể tìm được nguồn gốc của các ngôn ngữ đang được sự dụng trên thế giới ngày nay. Nói vậy có nghĩa là một ngôn ngữ “tổ” (gốc) có rất nhiều “con cháu” (những ngôn ngữ tương cận).

Có lẽ lúc khởi đầu - tất nhiên là thời rất rất xa xưa - con người nói cùng một thứ ngôn ngữ. Thế rồi, với thời gian, ngữ tộc ấy hoặc nhiều ngữ tộc khác lan rộng ra và thay đổi.

Các mẫu tự ngày nay ta dùng chỉ là những ký âm (tượng thanh) và đã được dựa trên căn bản các mẫu tự La Mã có từ hơn 2500 năm rồi. Các mẫu tự ngày nay hầu như giống y các mẫu tự La Mã có từ thế kỷ thứ ba trước Công Nguyên.

Thời xa xưa không có tên các ngày mà chỉ có tên các mùa. Lúc đó con người còn chưa chia thời gian ra thành những tuần lễ (week). Thời đó người ta mới chỉ chia thời gian một năm thành các khoảng bằng một tháng. Như vậy thì có quá nhiều tên cho mỗi ngày tron

Khi những người cổ xưa bắt đầu định canh, định cư, họ nhận ra rằng: thời gian thích hợp cho việc gieo trồng thì tương đối đều đặn trong từng năm. Họ cố gắng lưu ý xem có bao nhiêu ngày giữa hai khoảng thời gian thích hợp cho việc trồng cây. Có thể coi đó n

Ngày nay hôn là hình thức biểu hiện của tình cảm trìu mến. Nhưng trước khi cái hôn có ý nghĩa này thì nhiều nơi trên thế giới và từ thời xa xưa, cái hôn lại có ý nghĩa biểu hiện lòng tôn kính.

Thuyết tiến hóa là một nỗ lực của con người nhằm giải thích sự tồn tại của những cấu trúc phức tạp các sinh vật sống quanh ta. Có nhiều nhà khoa học chấp nhận lý thuyết này nhưng số không công nhận cũng không phải là ít.

Bắc cực quang là một hiện tượng tự nhiên đẹp đẽ và gây kinh ngạc nhất. Khi nó xuất hiện, nó cũng thường gây nên những tiếng rền rền trên trời. Một vòng cung khổng lồ, sáng rực giữa ban đêm và luôn luôn chuyển động. Đôi khi những bó ánh sáng tỏa ra như hình

Thiên hạ thường nhớ cái hấp dẫn của trí tưởng tượng hơn là cái có tính cách quan trọng. Bởi vậy nhắc đến thành phố Pisa thì thiên hạ nhớ đến cái tháp bị nghiêng của nó chớ có mấy ai biết rằng đó là thành phố có lịch sử lâu đời và rất huy hoàng.

Chắc nhiều người tưởng chất kỵ hỏa là một sáng chế tân kỳ?! Thật ra con người đã biết đến nó và dùng nó cả ngàn năm trước rồi. Trong các đền thờ cổ, nó được dùng bao các bó đuốc và các tấm che trên các bàn thờ, nóc đền thờ để khi thiêu của lễ, bàn thờ và đ

Acid còn có tên gọi là cường toan. Toan có nghĩa là chua, cường có nghĩa là đậm, mạnh. Nói nôm na ra là chua... chết người. Chết người ở đây cũng xin hiểu theo nghĩa đen. Và cái chết do acid gây ra thì thật là kinh khủng. Acid làm cháy quần áo, làm cháy da

Đừng mất công đi tìm quy luật phân định nấm nào độc, nấm nào lành. Vô ích mà hậu quả thì không lường được. Ai nói gì thì nói, ai mách bạn phương pháp này, bí quyết kia để phân định “độc, lành” của họ nhà nấm thì bạn cứ vui vẻ cám ơn và - vì chính sự an toà

Nhìn cây vào mùa hè, bạn chỉ thấy một màu xanh (ta nên dùng từ màu “lục” để chỉ màu của lá cây xanh, để phân biệt với từ “xanh”. Nếu không ta phải dùng cụm từ “xanh lá cây”, “xanh da trời” dài dòng mà không chính xác!). Dĩ nhiên màu lục ấy có nhiều sắc độ

Có điều kỳ cục là ta thường nhìn cây và ngắm nghía, chiêm ngưỡng hoa của nó nhưng ta lại chẳng thật sự xem xét cho kỹ hoa bao giờ. Nếu hỏi bạn: “Hoa là gì?”, chắc bạn sẽ trả lời: “Hoa là hoa, chớ là gì?” Hoặc bạn sẽ trả lời tỉ mỉ hơn: “Hoa là cái gì đó của

Như một sinh vật, thực vật cũng cần “thực phẩm” bổ dưỡng để nuôi thân và để tăng trưởng. Nhưng làm thế nào cây kiếm được thực phẩm khi nó cứ đứng ỳ một chỗ? Và khi đã kiếm được nó chế biến như thế nào?

Một trong những cách để thực vật sinh sản ra một cây khác (cùng loại) là hạt (giống). Cũng như động vật đẻ trứng để duy trì nòi giống, thực vật nuôi hạt để truyền giống.

Khi cần phải nêu đặc trưng phân biệt thực vật với động vật thì bạn nêu đặc điểm gì? Thực vật có màu lục, nói nôm na là cây thì xanh. Tất nhiên có vài ngoại lệ. Nhưng đúng màu lục là một trong những luật cơ bản của thực vật: diệp lục tố.

Trên thực tế, ngày nay, có lẽ hiếm người chưa một lần tiếp xúc với vôi. Biết bao lớp học xây bằng vôi, ciment. Đã biết bao thế hệ thầy cô giáo và học sinh đã dùng phấn để viết bảng.

Chắc các bạn tưởng cao su mới được con người biết đến và đưa vào sử dụng gần đây thôi. Đúng và không đúng. Đúng nếu nói nó được sử dụng rộng rãi, không đúng, vì trong các phế tích của người da đỏ Incas và Maya ở Trung Mỹ, người ra đã tìm được những trái ba

Bạn đã thấy công nhân của sở giao thông công chánh làm đường cao tốc rồi chứ? Đơn giản hơn, bạn thấy bê tông nhựa rồi chứ? Làm thế nào bê tông nhựa trải trên mặt đường lại trở nên cứng đến nỗi xe tăng 40 tấn chạy trên đó mà mặt đường không bị lún, bị nứt?

Từ thời xa xưa, vàng đã được thiên hạ quý rồi, mê rồi. Có lẽ đó là kim loại đầu tiên mà con người biết được.

Kể từ xa xưa, người ta đã biết khai thác mỏ bạc. Tại châu Âu, đã có thời sự giàu có của vua chúa tùy thuộc vào sự khai thác mỏ bạc. Thực ra, tại Tây Ban Nha, khi các mỏ bạc bắt đầu cạn, nhà vua lấy làm sung sướng khi nhận ra rằng sự phát hiện ra châu Mỹ đã

Cần nói rõ “đất” nói ở đây là đất canh tác để phân biệt với đất trong các cụm từ trái đất, mặt đất. Tất nhiên, từ đất trong các cụm từ trái đất, mặt đất cũng bao hàm đất trồng trọt (soil). Nhưng đất trồng trọt có một ý nghĩa chuyên môn hơn.

Khi các nhà khoa học tự hỏi trên các hành tinh khác có sự sống không thì họ cũng đặt câu hỏi: trên đó có nước không? Đời sống, như ta đã biết, không thể thiếu nước.

Người ta có thể nhịn uống một ngày hay hơn một ngày, có thể nhịn ăn cả tuần lễ, thậm chí cả tháng mà vẫn sống. Nhưng nhịn thở được bao lâu? Năm đến mười phút là quá. Có một chất rất cần cho sự sống con người, đó là khí oxy.

Khi bị đốt thì than củi, bị cháy. Thông thường, khi than, củi cháy thì có lửa. Nhưng các nhà khoa học thì không phải bất cứ hiện tượng cháy nào cũng có lửa, có điều là trong bất cứ dạng “cháy” nào thì cũng có khí oxy kết hợp với chất liệu có thể cháy. Phản

Mỗi khi có một âm thanh phát ra có nghĩa là có một cái gì đó bị rung (dao động). Rung có nghĩa là chuyển động qua lại thật nhanh. Nhưng có một cái gì đó bị dao động, không có nghĩa là tất nhiên ta nghe được âm thanh đó. Âm thanh cần một cái gì đó “chuyên c

Hãy tưởng tượng một lữ hành trong sa mạc đang khát khô cả cổ mà nhìn thấy xa xa có một cái hồ nước trong veo, phản chiếu hàng cây bên hồ. Ông ta rảo bước tiến tới “cái hồ” kia. Nhưng rồi hình ảnh cái hồ kia mờ dần đi. Cuối cùng, trước mắt ông, hồ đâu cây đ

Năm 1895, nhà bác học người Đức tên là Wilhelm Roent-gen đã phát hiện ra tia X. Do đó, thay vì gọi là tia X người ta cũng gọi tia Roentgen để tưởng nhớ công ơn của ông.

Ngày nay không ít người nói đến và lo lắng vì phóng xạ. Thử bom nguyên tử tạo ra phóng xạ. Và đó là vấn đề lớn nhất mà nhân loại ngày nay phải đương đầu. Người ta nhận thức được tai họa và sự nguy hiểm của phóng xạ. Nhưng hỏi phóng xạ là gì thì không phải

Radium là chất phóng xạ. Thế nhưng phóng xạ là gì? Ta đã biết, bất cứ nguyên tố nào cũng do nguyên tử cấu thành. Hầu hết các nguyên tử đều “bền”, nghĩa là nó không thay đổi theo thời gian, không bị “biến chất”, bị “phân rã”. Hiện tượng này gọi là phóng xạ.

Nguyên tử năng là năng lượng thu được từ nguyên tử. Mỗi nguyên tử đều chứa những hạt năng lượng. Lực đã làm cho thành phần của các nguyên tử “dính” lại với nhau. Trong nguyên tử năng, hạt nhân nguyên tử là nguồn năng lượng và năng lượng này được phóng ra k

Nên nói trước: tất cả những hiểu biết của ta hôm nay về nguyên tử có thể bị thay đổi vào ngày mai. Bởi vì trong khoa học thường xuyên phát hiện ra những điều mới lạ về nguyên tử, nhất là từ khi có máy “nghiền” nguyên tử ra đời.

Trong khoảng từ ngày 4 đến ngày 9 tháng 12 năm 1952, riêng tại thành phố Luân Đôn có khoảng 4000 người chết vì hậu quả của sương khói. Vậy sương khói là gì và tại sao nó lại nguy hiểm?

Khói là kết quả sự cháy không hoàn toàn của một loại chất đốt nào đó. Điều này có nghĩa là nếu chất đốt hoàn toàn cháy hết thì không có khói.

Mỗi khi nhìn vào mô hình quả địa cầu, bạn thường thấy một đường chỉ đỏ bao quanh ở chính khúc giữa và chia địa cầu thành hai bán cầu bằng nhau. Sợi chỉ đỏ đó tượng trưng cho xích đạo. Thật ra xích đạo chỉ là một đường tưởng tượng. Nếu dùng tàu bay, nhất là

Cầu vồng là một hiện tượng tự nhiên đẹp đẽ nhất. Ngay từ thời xa xưa, cầu vồng đã gây cho con người biết bao nhiêu ngạc nhiên và tò mò muốn biết nó là cái gì? Ngay đến như Aristotte, một đại triết gia thời cổ Hy Lạp cũng đã tìm cách giải thích hiện tượng c

Sấm và chớp là hai hiện tượng thiên nhiên đầu tiên khiến cho con người sơ khai sợ hãi và thần bí hóa nhiều nhất. Khi thấy chớp lóe lên kèm theo tiếng nổ ầm, tiếp đó là tiếng ù ù rền rền như tiếng trống liên hồi, người sơ khai tin rằng thần linh đang nổi cơ

Mỗi buổi sáng, hai bên vệ đường, bạn thấy cái gì long lanh trên các lá cỏ, bạn đừng vội mừng vì tưởng đó là kim cương. Quả thật nó giống kim cương lạ thường, mà lại là kim cương loại tốt nữa kìa. Nhưng không, đó chỉ là những giọt sương hay là sương muối mà

Câu trả lời nghe đơn giản và có phần thơ mộng: Sương mù là mây sà xuống gần mặt đất, là là mặt đất! Không có sự khác biệt cơ bản giữa sương mù và mây bồng bềnh trôi trên trời cao. Khi mây bay là là trên mặt đất hay trên mặt biển thì gọi là sương mù. Sương

Bạn lấy cục nước đá bỏ vào ly nước. Lát sau phía ngoài thành ly có những giọt nước đọng. Tưởng cái ly bị nứt rạn nên nước bên trong rịn ra ngoài thì bạn lầm to. Nước đọng trên thành ly là do hơi nước trong không khí gặp lạnh nên tụ lại đó. Độ ẩm của không

Ngay từ thời xa xưa con người đã muốn hiểu về sự thay đổi thời tiết trong các mùa. Tại sao mùa hè nóng, mùa đông lạnh? Tại sao ngày mùa xuân dài hơn ngày mùa đông? Tại sao đêm mùa đông dài hơn đêm mùa hè?

Thời kỳ đầu của thời đại băng hà, ở vùng Bắc Mỹ ngày nay có thể coi là một lục địa nước đá cũng như Nam, Bắc cực ngày nay vậy.

Hầu hết mọi người đều nghĩ rằng thời đại băng hà xảy ra cách nay hàng bao triệu năm và nay chẳng còn dấu tích gì nữa. Nhưng các nhà địa chất thì nói rằng hiện ta đang

Sự nghiên cứu các địa khai và hóa thạch giúp con người tìm hiểu loài người, loài vật, thực vật đã sống cách nay hàng triệu triệu năm. Sự nghiên cứu này quan trọng đến nỗi nó đã trở thành một khoa học riêng biệt gọi là khoa cổ sinh vật học.

Từ lâu, hang động đã dính với lịch sử loài người một cách thi vị. Mãi đến thời kỳ hậu đồ đá, hang động còn là nơi trú đông của những người không có nơi cư trú.

Đối với con người, núi quá ư là vĩ đại. Vì thế con người cứ tưởng núi - thách đố và bất chấp thời gian - không thay đổi và sẽ tồn tại y nguyên như vậy mãi. Nhưng các nhà địa chất và các nhà khoa học nghiên cứu về núi đã đưa ra bằng chứng chứng tỏ núi bị th

Hải lưu là một dòng nước trôi chảy ngay trên mặt đại dương. Và cũng có cả hải lưu ngầm chảy trong lòng đại dương. Ở đây, ta chỉ đề cập đến hải lưu “nổi”. Hải lưu nổi tiếng nhất trên thế giới có tên là Gulf Stream. Đó là một dòng sông rất lớn - lớn bằng tất

Biển lặng là biển hầu như không có sóng hoặc sóng nhỏ. Vào những ngày có gió lớn, nhất là bão, là biển có sóng lớn. Như vậy ta thấy ngay tác nhân chủ yếu gây ra sóng trên các biển, đại dương là gió, bão. Sóng là do lực di chuyển tác động trên mặt nước tạo

Bằng nhiều cách, đại dương còn giữ bí mật đối với ta. Ngay như tuổi của đại dương là bao nhiêu ta cũng chưa biết. Rất có thể trái đất vào thời kỳ mới hình thành là không có đại dương!