Bách Khoa Tri Thức

Đôi khi, đang đứng ở nơi trống trải, có một hiện tượng thình lình và khó hiểu xảy ra: Gió nổi lên. Không nhìn thấy nhưng ta cảm thấy và ta không có một ý tưởng rõ rệt cái gì vừa xảy ra. Hiện tượng gió chỉ là sự chuyển động của không khí trong bầu khí quyển

Đại khái, khí hậu là gì đã? Đó chính là tình hình bầu không khí hay khí quyển không phải lúc nào cũng như lúc nào. Bất kể không khí như thế nào - lạnh, ấm, mát, lặng gió, hiu hiu, gió đùng đùng, khô hạn, ẩm ướt... đều là khí hậu. Khí hậu là kết quả sự phức

Trong vũ trụ, bất cứ vật nào cũng có trọng lực hoặc bị một trọng lực tác động vào. Đơn giản là vì trọng lực chẳng qua chỉ là một lực của mọi vật trong vũ trụ lôi kéo lẫn nhau về phía mình. Nhưng trọng lực tùy thuộc vào hai yếu tố: khối lượng của các vật bị

Ngày xưa, mặt trăng được tôn thờ như một nữ thần cai quản ban đêm. Từ đó đến nay, người ta đã biết được rất nhiều điều về mặt trăng, đặc biệt nhờ những công trình khoa học nhằm khảo sát mặt trăng của cả Hoa Kỳ lẫn Liên Xô. Chẳng hạn như phi thuyền Apollo đ

Vào năm 1610, nghĩa là chẳng bao lâu sau ngày chế ra được kính thiên văn, nhà bác học Galileo là người đầu tiên nhìn thấy những đốm đen trên mặt trời. Qua kính thiên văn, những điểm đen trên mặt trời trông như bóng của các lỗ sâu trên cái đĩa mặt trời màu

Ta khó mà hình dung nổi mặt trời thực ra chỉ là một ngôi sao trên nền trời, bởi vì, ngôi sao trông nhỏ xíu. Mặt trời - như ta nhìn thấy - lớn hơn bất cứ ngôi sao nào chỉ vì nó chỉ cách xa trái đất 150 triệu km. Trong khi đó, ngôi sao gần trái đất nhất cũng

Có thể khẳng định một cách thẳng thừng như thế này: không có mặt trời thì trên mặt đất cũng không thể có sự sống. Nhưng hậu quả của sự kiện không có mặt trời là gì?

Chắc bạn biết kiểu nói “chắc chắn như ngày mai mặt trời lại mọc”. Đối với ta, mặt trời là một cái gì tĩnh tại và ổn định. Bất kể ta có nhìn thấy mặt trời hay không, ta vẫn tin rằng mặt trời vẫn vậy, không thay đổi nghĩa là mặt trời ngày mai cũng vẫn tỏa sá

Ta nên phân biệt định tinh (star) và hành tinh (planet) mà ngôn ngữ thông thường chúng ta gọi chung là “ngôi sao”, là “tinh tú”, là “thiên thể”. Định tinh (star) là một khối cầu khí rất nóng và tự nó tỏa sáng. Hành tinh - mặt trăng, sao Hôm, sao mai chẳng

Sao băng - tiếng Anh là “metereos” hay “shooting star” đã từng là một bí nhiệm đối với con người. Nhưng ngày nay thì các nhà khoa học đã biết khá rõ sao băng là gì. Họ cho rằng đó là những mảnh vụn của sao chổi bị bể vụn. Sao chổi bị bể vụn tạo ra hàng tri

Nước mưa và các thứ nước khác trên lục địa thường xuyên bị chuyển dịch. Các dòng sông chính là các con suối lớn đã hoàn tất công cuộc lưu chuyển này. Suối là các dòng chảy, nó chỉ nhỏ hơn sông mà thôi. Cũng có những dòng chảy nhỏ hơn cả suối. Tất cả những

Đại dương còn giữ kín nhiều điều bí mật. Một trong những bí mật đó là sự hình thành của nó. Thậm chí cho đến ngày nay các nhà khoa học cũng chưa khẳng định được tuổi của đại dương. Có nhiều phần chắc chắn là đại dương chưa có mặt trong những ngày đầu tiên

Bạn có thể có một ý tưởng khá đúng về nguyên nhân của hiện tượng động đất bằng cách suy nghĩ xem điều gì xảy khi động đất. Trước hết, khi động đất thì nền đất bị rung chuyển. Chính sự rung chuyển này khiến cho nhà cửa, thậm chí cả tòa nhà cao tầng bị sụp đ

Tháng 2-1943, ngay trên cánh đồng trồng bắp, một nông dân Mexico đã chứng kiến một sự kiện lạ lùng, hiếm thấy: sự ra đời của núi phun lửa. Chỉ trong ba tháng, cánh đồng trồng bắp này đã biến thành một ngọn núi hình nón cao hơn 300 mét. Thêm vào đó là hai t

Bề mặt trái đất được bao bọc bằng một cái vỏ bằng đá, dày độ vài ba chục ki-lô-mét. Càng đi sâu khoảng 20m trong lòng đất thì nhiệt độ tăng lên 1oC rồi. Nếu đào sâu xuống trong lòng đất khoảng 3,5km thì nhiệt độ ở đó đủ để làm sôi nước. Nếu đào sâu nữa, th

Nếu bạn sống ở vùng duyên hải hoặc có dịp đi tắm biển, hẳn bạn đã nhận thấy sự khác biệt rõ ràng giữa nước triều lên và xuống. Có những con thuyền hay những cái phao nổi bồng bềnh lúc triều lên nhưng lại nằm phơi trên cát lúc triều xuống, bờ biển lấn ra bi

Có lẽ ta thường cho rằng lúc nào ở sa mạc cũng nóng, cho nên, đối với ta, sa mạc tượng trưng cho một nơi rất nóng. Thật vậy, hầu hết các sa mạc nổi tiếng trên thế giới lại là nơi nhiệt kế muốn nổ tung ra vì mặt trời như đổ lửa xuống một cách tàn nhẫn. Tuy

Để tìm hiểu quá trình phát triển của loài người đã diễn ra như thế nào, các nhà khảo cổ học phải nghiên cứu bất cứ thứ gì do người tiền sử để lại mà họ tìm thấy được. Những di tích, di chỉ ấy có thể là một dụng cụ, một đồ dùng nhà bếp, một bộ xương hay một

Từ thời xa xưa trước khi con người ghi chép được lịch sử, có một thời kỳ mà người ta gọi là “thời kỳ đồ đá”. Loài người có mặt trên địa cầu này ít ra cũng được 500 triệu năm rồi. Nhưng con người mới chỉ biết dùng văn tự để ghi lại lịch sử cách nay khoảng 5

Con người sống cách đây hàng chục ngàn năm đã lấy hang động trong vách núi làm nơi trú ngụ. Thật ra, một số người tiền sử sống trong hang động trông không giống với con người ngày nay. Những người này được gọi là “người Néanderthal”. Bộ não của họ lớn hơn

Nhiều người coi sữa như một thứ lương thực hầu như hoàn hảo mà loài người có được. Khi coi sữa như một chất bổ dưỡng cho cơ thể, ta cũng nên biết tại sao sữa lại như vậy.

Platin là một kim loại, nhưng, là một kim loại kỳ diệu. Nó có màu trắng hơi xám. Tên của nó - platin - có gốc Tây Ban Nha là “plata” có nghĩa là “bạc nhỏ hay á bạc”. Platin cứng hơn đồng nhưng lại “dẻo” như vàng. Chỉ cần một lượng bằng một ounce (0,28gr) p

Bụi phóng xạ là bụi và các chất khác bay trong không khí sau một vụ nổ nguyên tử. Bụi phóng xạ làm ô nhiễm, đầu độc không khí, đất, nước. Bụi phóng xạ làm ô nhiễm trái đất vì tính chất phóng xạ của nó. Điều này có nghĩa là nó chứa một số loại nguyên tử đã

Bạn đã nghe nói “chết chìm trong cát” hoặc “bị cát nuốt chửng” bao giờ chưa? Chắc bạn cho rằng đó là kiểu nói của thi ca, có tính biểu tưởng chứ thực tế làm gì có. Không, đó là một hiện tượng tự nhiên và có thật. Từ hàng bao thế kỷ người ta đã kinh khiếp h

Bất cứ chất liệu, đồ vật trên đời này cũng do một, hai hoặc nhiều hơn chất cơ bản tạo ra. Nguyên tố của một chất gồm những nguyên tử của cùng một loại. Mỗi nguyên tố có tính năng độc đáo mà nguyên tố khác không có. Chẳng hạn, helium hydrogen đều là chất kh

Các nhà khoa học đã “cân” trọng lượng của phân tử bằng một cái cân đặc biệt. Trọng lượng của phân tử tùy thuộc vào trọng lượng các nguyên tử đã cấu thành nó. Đến lượt trọng lượng của một nguyên tử lại phụ thuộc vào số lượng các hạt proton và neutron cấu th

Phân tử là một phần nhỏ nhất của vật chất có thể tồn tại và giữ nguyên được tính năng của chất đó. Chẳng hạn, nếu phá vỡ một phân tử đường C12H12O11, ta được các nguyên tố nhưng mỗi nguyên tố đó không còn chút tính năng nào như màu sắc, mùi vị của đường nữ

Ánh sáng là một trong những điều kỳ lạ trong thế giới ta đang sống. Ta chưa biết gì nhiều về ánh sáng và những gì ta biết (về ánh sáng) chưa hẳn là hoàn toàn chính xác.

Ánh sáng hằng ngày (do mặt trời) gọi là ánh sáng “trắng”. Thật ra, ánh sáng trắng này là tổng hợp của những ánh sáng có màu sắc khác nhau. Nhìn vào một tấm kiếng, một cái bong bóng xà phòng hay một lăng kính,

“Lực” là cái khiến cho một vật chuyển dịch (dời chỗ). Muốn đem cái ghế từ chỗ này ra chỗ kia, bạn không thể vận dụng ý chí của bạn khiến nó dời chỗ theo ý muốn của bạn, phải tác động vào nó một lực: hoặc đẩy hoặc kéo, hoặc nâng và đưa nó đi. Khi lực ngưng

Đôi khi, sau ngày mưa, trên sân cỏ bỗng có nhiều nấm mũ độc xuất hiện, cứ như là phép mầu làm ra vậy. Tất nhiên là chẳng có phép mầu nào dính dáng vào đó cả. Nấm mũ độc mọc lên là do các bào tử. Nấm mũ độc và nấm thì cũng chỉ là một thứ, không có sự khác b

Hoa là một bộ phận mà thảo mộc dùng để sinh sản. Hoa, theo định nghĩa của nhà thực vật học là toàn bộ các cơ phận có chức năng chủ yếu là tạo ra phấn hoặc hạt hoặc cả hai. Theo quan điểm này thì phần quan trọng nhất của hoa là “nhụy hoa” và “nhị hoa”. Có n

Bồ đề là một trong những thứ cây lớn nhất trong loài thảo mộc. Bất cứ thứ gì trong thiên nhiên mà “vĩ đại” thì cũng phức tạp với đủ thứ vấn đề. Thảo mộc mà vĩ đại thì cũng vậy. Chẳng hạn, một cây vĩ đại làm cách nào để hút đủ số lượng nước để nuôi hết mọi

Không chỉ riêng loài người mà ngay cả loài thú cũng biết cách tránh né kẻ thù hoặc tự vệ một cách hữu hiệu trước sự tấn công của kẻ thù. Chắc ta không ngờ rằng loài thực vật cũng có những nhu cầu về khả năng như vậy để sinh tồn. Một trong những phương thức

Mỗi bộ phận nhỏ trong cơ thể con người đều nhận máu từ một “cái máy bơm” duy nhất trong cơ thể là trái tim. Cũng vậy, mỗi khi bộ phận nhỏ trong thân thảo mộc cũng đều nhận được nước và thức ăn mà ta gọi là nhựa cây. Nhưng thảo mộc làm gì có “trái tim”? Vậy

Bọc bên ngoài phần “gỗ” của thân và rễ cây là lớp vỏ. Tuy vậy, đôi khi - ở vài loại cây - khó mà nói được vỏ (cây) của nó dày mỏng thế nào. Như một vài thứ cây cọ chẳng hạn, không có sự tách bạch rõ ràng giữa vỏ và thân cây. Nhưng, chức năng của vỏ cây là

Cưa ngang thân cây - ít nhất đã được một năm - ta thấy những vòng đồng tâm màu đậm, lợt. Những vòng này được gọi là “chu niên khuyên”. Đó kết quả hóa mộc của thân cây trong vòng một năm tròn. Tại sao các vòng này lại có màu đậm, lợt khác nhau như vậy? Có n

Theo các thuyết khoa học, đã có thời mặt đất này chẳng có cây cỏ gì hết. Hàng trăm triệu năm trôi qua như vậy, đến một thời điểm nào đó, xuất hiện những hạt nguyên sinh chất (protoplasm) nhỏ li ti. “Nguyên Sinh Chất” là từ dùng để gọi những “chất liệu sống

Có đủ thứ táo để thỏa mãn những khẩu vị rất khác nhau của con người. Chỉ riêng ở Hoa Kỳ thôi cũng đã có khoảng 7.000 thứ táo. Như vậy thì trên toàn thế giới chắc có thêm vài ngàn thứ táo khác nữa.

Tiếng Anh “botany” (thực vật học) có gốc là tiếng Hy Lạp và có nghĩa là “cỏ”. Thời xưa, người ta nghiên cứu cỏ cây chủ yếu là để tìm thức ăn và thuốc chữa bệnh. Cây cỏ nào ăn được, chữa bệnh được? Bởi vậy, những người đầu tiên nghiên cứu về thảo mộc thường

Bức tượng vĩ đại đứng sừng sững và chế ngự hải cảng New York là biểu tượng cho sự tự do. Phương danh đầy đủ của bực tượng này là “Tự do chiếu rọi thế giới”. Bức tượng là tặng phẩm của nhân dân Pháp tặng cho nhân dân Hoa Kỳ. Tuy nhiên có nhiều vấn đề rắc rố

Taj Mahal là một thiên tình sử buồn, nhưng mà đẹp và có thật! Thiên tình sử ấy đẹp đến nỗi, nếu không có thấy thì người ta dễ cho rằng đó chỉ là một truyện cổ thần tiên.

Nhiều ngươi Âu Mỹ cứ nghĩ lối sống của họ là độc nhất. Bởi vậy, khi biết về những nền văn minh khác, họ thường cho là “chướng”, là “kỳ quái” hay ít nhất thì họ cũng “lấy làm lạ”. Khi có tang, người Âu Mỹ thường mặc đồ đen. Ở những nơi khác, những nền văn m

Từ lâu có nhiều câu chuyện khôi hài đã bắt đầu bằng cụm từ: “Khổng Tử đã nói rằng...” Điều này xem ra có nghĩa là mọi người đều công nhận Khổng Tử là người khôn ngoan và thông thái, đã nói nhiều điều khôn ngoan.

Mang nhẫn cưới là một trong những tập tục cổ xưa và phổ biến nhất trong nhân loại. Tập tục này có từ lâu lắm rồi đến nỗi chẳng ai biết nó đã bắt đầu từ bao giờ. Sự kiện cái nhẫn là một vòng tròn có lẽ là lý do để giải thích vì sao người ta dùng nhẫn. Vòng

Tập tục này có ở rất nhiều nơi trên thế giới và đã có từ rất lâu đời. Trong hôn lễ, cũng giống như trong những biến cố rất quan trọng trong đời của một người, đã có nhiều cử chỉ có tính biểu tượng, trong đó tung gạo vào đôi tân hôn là một. Cử chỉ này đã đư

Hôn nhân, dưới khía cạnh tập tục thì đã có từ thời rất xa xưa trong lịch sử. Nó đã tiến triển qua ba giai đoạn, hay ba kiểu cách. Kiểu cách thứ nhất là kiểu hôn nhân “ăn cướp”. Người đàn ông xưa “ưng” người đàn bà nào là tổ chức “ăn cướp” người đàn bà ấy.

Có lẽ phải lấy làm mắc cỡ khi biết rõ sự thực về lai lịch sự tích ông già Noel. Ta thường chẳng mấy khi thú vị khi thấy rõ sự thực về những tập tục tốt đẹp mà ta thường theo. Vì sự khám phá ấy chỉ làm xấu đi cái hình ảnh tốt lành đẹp đẽ của tập tục ấy. Tuy

Con người vẫn thường có những mê tín liên quan đến ngày và con số. Có những ngày, những con số được coi là “hên”. Chẳng ai hiểu tại sao con số 13 lại bị coi là “xui”, mặc dù đã có nhiều lý thuyết đưa ra nhằm giải thích, như một huyền thoại của xứ Thụy Điển

Theo ý bạn, thế nào là mê tín? Phải chăng mê tín là tin vào một điều không có thật. Nếu đúng vậy, ai ai trong chúng ta không ít thì nhiều đều mê tín, vì chúng ta đã có nhiều lúc tin vào nhiều điều mà chẳng có bằng cớ chứng minh gì ráo. Vả lại, trong lịch s